Η έρευνα 50 ετών για την σχέση ελαιολάδου και καρδιαγγειακών παθήσεων μέσα από  βιβλιομετρική ανάλυση

Το «Πανεπιστήμιο της Ναβάρα» καταλαμβάνει την πρώτη θέση και ακολουθούν τα «Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης», «Instituto de Salud Carlos», «Πανεπιστήμιο της Βαλένθια» και «Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Reina Sofia» και 8ο το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

Όπως είναι γνωστό η Μεσογειακή δίαιτα είναι παγκοσμίως αποδεκτή σαν η καλύτερη διατροφή και το ελαιόλαδο που αποτελεί σε αυτήν την κυρίαρχη πηγή λίπους έχει συνδεθεί με μειωμένο κίνδυνο θνησιμότητας που σχετίζεται με καρδιαγγειακά νοσήματα, όπως έδειξε για πρώτη φορά το 1960 η περίφημη «Μελέτη των 7 χωρών» του Αμερικάνου καθηγητή Ancel Keys.

Πρόσφατα, δημοσιεύτηκε μία μελέτη σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό που αφορά την έρευνα 50 ετών για την σχέση ελαιολάδου και καρδιαγγειακών παθήσεων μέσα από  βιβλιομετρική ανάλυση:

Global status, recent trends, and knowledge mapping of olive oil research and cardiovascular disease: 50 years of investigations through bibliometric analysis

Gargi, B., Painuli, S., Semwal, P., Singh, D. P., Sharma, R., Rauf, A., Khalil, A. A., Khalid, A., Hemeg, H. A., & Wilairatana, P.

Food Sci Nutr. 2023;00:1–14. [https://doi.org/10.1002/fsn3.3885]

Περίληψη

Στόχος αυτής της μελέτης είναι να αξιολογήσει την παγκόσμια έρευνα, τις τρέχουσες τάσεις της έρευνας και τη χαρτογράφηση γνώσεων που σχετίζονται με τη συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης ελαιολάδου και της καρδιαγγειακής νόσου χρησιμοποιώντας βιβλιομετρική ανάλυση. Δηλαδή, στις 19 Αυγούστου 2023, πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική αναζήτηση για συγκεκριμένο τίτλο στη βάση δεδομένων Scopus χρησιμοποιώντας τους όρους αναζήτησης «ελαιόλαδο» και «καρδιαγγειακή νόσο» με εύρος ημερομηνιών τα τελευταία 50 χρόνια. Στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκαν κατάλληλα βιβλιομετρικά εργαλεία για την ανάλυση και αξιολόγηση των ληφθέντων άρθρων. Η αναζήτηση απέδωσε 429 δημοσιεύσεις άρθρων και έδειξε μια ανοδική τάση στον αριθμό των ετήσιων δημοσιεύσεων τις τελευταίες πέντε δεκαετίες. Τα αποτελέσματα έδειξαν επίσης ότι 2.530 συγγραφείς, 759 ιδρύματα, 47 χώρες και 223 περιοδικά, βιβλία κ.λπ. να έχουν δημοσιεύσεις σε αυτόν τον ερευνητικό τομέα. Η παρούσα βιβλιομετρική μελέτη αποτελεί μια πολύτιμη ερευνητική αναφορά για την περιγραφή των παγκόσμιων ερευνητικών προτύπων σχετικά με τη σχέση μεταξύ ελαιολάδου και καρδιαγγειακής νόσου τα τελευταία 50 χρόνια. Στο μέλλον, η εφαρμογή ελαιολάδου για τη θεραπεία καρδιαγγειακών νοσημάτων μπορεί να είναι μια αναδυόμενη ερευνητική τάση. Εκτός από αυτό, αναμένονται και συνεργασίες μεταξύ συγγραφέων, χωρών και οργανισμών.

Ο σχεδιασμός της βιβλιομετρικής ανάλυσης

Η  βιβλιομετρική ανάλυση, βοηθά στην κατανόηση των τρεχουσών τάσεων της έρευνας, τις σημαντικές πηγές, τα άρθρα, τους συγγραφείς, τις χώρες και τα «καυτά θέματα» στον εξεταζόμενο τομέα. Είναι μια ευρέως αποδεκτή και ακριβής προσέγγιση για τη διερεύνηση και τον έλεγχο πολύ μεγάλου αριθμού επιστημονικής βιβλιογραφίας, όπου προσφέρεται η δυνατότητα να εξερευνηθούν τα λεπτομερή γεγονότα ενός συγκεκριμένου κλάδου και να αναδειχθεί η εικόνα για τις αναπτυσσόμενες πτυχές στο μελετώμενο πεδίο. Ως εκ τούτου, στην παρούσα μελέτη, με την πραγματοποίηση μιας Βιβλιομετρικής ανάλυσης, περιγράφονται οι πρωταρχικές συνεισφορές στην επιστημονική βιβλιογραφία σχετικά με τις πρόσφατες τάσεις της έρευνας του ελαιολάδου και των καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση που βασίζεται σε ερωτήσεις, επιδιώκεται να ενισχυθεί η κατανόηση και η περαιτέρω έρευνα σε αυτόν τον τομέα. Αυτές οι συνεισφορές πλαισιώνονται από μια σειρά ερωτήσεων, ως εξής:

Ερώτηση 1: Ποιες ήταν οι δυναμικές αλλαγές στις τάσεις της έρευνας για το ελαιόλαδο και την καρδιαγγειακή νόσο, με βάση τον καταμερισμό των δημοσιεύσεων;

Η έρευνα στη δυναμική εξέλιξη της επιστημονικής έρευνας για το ελαιόλαδο και η συσχέτισή της με την καρδιαγγειακή νόσο με βάση τον καταμερισμό των δημοσιεύσεων, αποφέρει πολύτιμες γνώσεις για την γενική τροχιά και τις προόδους με την πάροδο του χρόνου. Αυτές οι ιδέες είναι πολύ χρήσιμες για τους ερευνητές που επιδιώκουν να εμβαθύνουν την κατανόησή τους σε αυτό το πεδίο.

Ερώτηση 2: Ποιες χώρες, ιδρύματα και συγγραφείς άσκησαν τη μεγαλύτερη συνεισφορά και επέδειξαν το υψηλότερο επίπεδο παραγωγικότητας στην πρόοδο της έρευνας για το ελαιόλαδο και της καρδιαγγειακής νόσου;

Η εξέταση αυτού του θέματος στοχεύει στον εντοπισμό των χωρών, ιδρυμάτων και συγγραφέων που άσκησαν τη μεγαλύτερη επιρροή και επέδειξαν το υψηλότερο επίπεδο παραγωγικότητας στην πρόοδο της έρευνας για το ελαιόλαδο και της καρδιαγγειακής νόσου. Αυτή η ανάλυση επιταχύνει επίσης την αναζήτηση πιθανών ευκαιριών συνεργασίας.

Ερώτηση 3: Ποια περιοδικά έχουν κάνει τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην έρευνα με βάση το ελαιόλαδο και την καρδιαγγειακή νόσο;

Η εξέταση των πιο παραγωγικών περιοδικών για τη δημοσίευση σχετικών ερευνητικών εργασιών είναι ένα κρίσιμο ζήτημα για τους ερευνητές. Αυτό το άρθρο παρουσιάζει μια συστηματική ανάλυση που συνθέτει τα θεωρητικά και εμπειρικά ευρήματα για να αναδείξει την ανάπτυξη των ερευνητικών τάσεων στο ελαιόλαδο και την καρδιαγγειακή νόσο, μαζί με τα περιοδικά που έχουν επιδείξει την υψηλότερη παραγωγικότητα σε αυτόν τον τομέα.

Ερώτηση 4: Ποια είναι η τροχιά ανάπτυξης και οι τρέχουσες αναδυόμενες τάσεις στην έρευνα για το ελαιόλαδο και την καρδιαγγειακή νόσο;

Αυτή η απάντηση παρέχει ουσιαστική βοήθεια σε όλους που ασχολούνται με τη μελέτη αυτού του τομέα, διευκολύνοντας την πρόσβασή τους στις τελευταίες εξελίξεις και τις αναδυόμενες τάσεις σε αυτόν τον τομέα. Επιπλέον, υπογραμμίζει επίσης τις πιθανές προσεγγίσεις για μελλοντική έρευνα. Για να επιτευχθεί αυτό, χρησιμοποιούνται διάφορες αναλυτικές τεχνικές, όπως η ταυτόχρονη εμφάνιση λέξεων-κλειδιών, η ομαδοποίηση και η ανάλυση χρονοδιαγράμματος, για να προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για την τρέχουσα κατάσταση της έρευνας και της εξερεύνησης σε αυτόν τον τομέα.

Αποτελέσματα

Από τα συνολικά 429 άρθρα που απέδωσε η αναζήτηση, φαίνεται ότι υπάρχει μια ανοδική τάση δημοσιεύσεων σε συνάρτηση με τον χρόνο, υποδεικνύοντας ότι η έρευνα που σχετίζεται με την επίδραση του ελαιολάδου στα καρδιαγγειακά νοσήματα διέρχεται μια φάση σταθερής προόδου. Αυτό προδικάζει ότι πιθανό ότι θα προκύψει σημαντικός όγκος έρευνας το επόμενο διάστημα.

Σταθερή η αύξηση των μελετών του ελαιολάδου και των καρδιαγγειακών

Αυτά τα 429 πρωτότυπα ερευνητικά άρθρα βρέθηκαν από 223 διαφορετικές πηγές (όπως περιοδικά, βιβλία κλπ.), κατά μέσο όρο αυτά τα άρθρα έχουν 72,11 αναφορές, 20.369 βιβλιογραφικές παραπομπές και έγιναν από 2530 συγγραφείς. Όλα αυτά δείχνει τη σημαντική επίδραση της συσσωρευμένης έρευνας σε αυτόν τον τομέα.

Η μελέτη της επίδρασης του ελαιολάδου στα καρδιαγγειακά νοσήματα περιλαμβάνει διάφορους τομείς, με αποτέλεσμα μια τεράστια κατανομή ερευνητικών θεμάτων. Η πλειοψηφία των δημοσιεύσεων αφορούσε τον κλάδο της Ιατρικής και ακολουθεί η Νοσηλευτική, η Βιοχημεία, η Γενετική και η Μοριακή Βιολογία.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών, συνολικά 47 χώρες έχουν δημοσιεύσει άρθρα σε αυτόν τον κλάδο. Όσον αφορά την παραγωγικότητα της έρευνας, η Ισπανία είναι η πρώτη χώρα με αριθμό δημοσιεύσεων 111, ακολουθούμενη από την Ιταλία, τις ΗΠΑ και την Ελλάδα. Στην εκπόνηση ερευνητικών εργασιών με συνεργασία διαφόρων χωρών, με βάση τον υπεύθυνο συγγραφέα του άρθρου, η Ισπανία είναι η πρώτη χώρα, ακολουθούμενη από την Ιταλία, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία και την Ελλάδα.  

Από τα 759 πιο ενεργά ιδρύματα που συμμετέχουν στον τομέα του ελαιολάδου και της έρευνας για καρδιαγγειακή νόσο με βάση την παραγωγή τους, το «Πανεπιστήμιο της Ναβάρα» καταλαμβάνει την πρώτη θέση με 107 δημοσιευμένα άρθρα και ακολουθούν τα «Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης», «Instituto de Salud Carlos», «Πανεπιστήμιο της Βαλένθια» και «Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Reina Sofia» και 8ο το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.

Σύμφωνα με το αποτέλεσμα που προέκυψε, ο Estruch R. ήταν ο συγγραφέας με τον μέγιστο αριθμό άρθρων.

Σύμφωνα με τα δεδομένα που εξήχθησαν από τη βάση δεδομένων Scopus, αυτή η μελέτη εντόπισε 429 άρθρα που δημοσιεύτηκαν σε 223 περιοδικά. Τα δεδομένα έδειξαν ότι το πιο παραγωγικό περιοδικό είναι το Nutrients, ακολουθούμενο από το «American Journal of Clinical Nutrition», «Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases», «Journal of Nutrition», «Molecular Nutrition and Food Research», «Atherosclerosis», «European Journal of Clinical Nutrition», «European Journal of Nutrition», «Clinical Nutrition».

Η ανάλυση λέξεων-κλειδιών προσφέρει μια λεπτομερή εξήγηση του πεδίου εφαρμογής, των υποκατηγοριών του θέματος και των κύριων θεμάτων, σε έναν δεδομένο επιστημονικό τομέα. Η πρώτη ομάδα αποτελείται από τις λέξεις-κλειδιά «καρδιαγγειακή νόσος», «μεσογειακή δίαιτα», «διαβήτης», «παχυσαρκία» και «ελαιόλαδο». Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από λέξεις-κλειδιά που σχετίζονται με τις βιολογικές ιδιότητες του ελαιολάδου, όπως π.χ. «αντιοξειδωτικό» και «αντίσταση στην ινσουλίνη». Η τρίτη περιλαμβάνουν τα χημικά συστατικά του ελαιολάδου, η τέταρτη τις εφαρμογές του ελαιολάδου και η πέμπτη τα διατροφικά πρότυπα του ελαιολάδου.

Οι λέξεις-κλειδιά με μέγιστη συχνότητα είναι η «Μεσογειακή δίαιτα» και ακολουθεί το «ελαιόλαδο», υποδεικνύοντας μια σημαντική συσχέτιση μεταξύ των δύο, καθώς το ελαιόλαδο κατέχει κρίσιμο ρόλο στη μεσογειακή δίαιτα. Μια άλλη λέξη-κλειδί που εμφανίζεται συχνά είναι η «καρδιαγγειακή νόσος», η οποία περιγράφει την κατανάλωση ελαιολάδου για την πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Στην ομάδα των θεμάτων που είναι στην επικαιρότητα περιλαμβάνονται «Ιχθυέλαιο», «Μεσογειακή δίαιτα» και «Ελαιόλαδο». Στα βασικά ή θεμελιώδη θέματα είναι «υδροξυτυροσόλη» «καρδιαγγειακές ασθένειες», «έξτρα παρθένο ελαιόλαδο», «οξειδωτικό στρες», «λιποειδή», «αρτηριακή πίεση». Στην ομάδα με τα εξειδικευμένα θέματα είναι «εγκεφαλικό», «καρδιακή προσβολή», «διαιτητικό λίπος». Στην ομάδα με θέματα που φθίνουν ή αναδύονται είναι «αντιοξειδωτικά» και «φαινολικές ενώσεις».

Για τις λέξεις- κλειδιά, οι οποίες με κατάλληλη ανάλυση καταδεικνύουν την πρόοδο του πεδίου, τα αναπτυξιακά στάδια, τις εξελικτικές οδούς και τις αλλαγές στο θεματικό περιεχόμενο με την πάροδο του χρόνου, είναι τα «διαιτητικά λίπη», «Μεσογειακή δίαιτα», «υδροξυτυροσόλη», «οξειδωτικό στρες», «αντιοξειδωτικά», «φαινολικές ενώσεις», «εγκεφαλικά», «ιχθυέλαια». Άλλη περίπτωση είναι  λέξεις-κλειδιά που χρησιμοποιούνται σε συνάρτηση με τον χρόνο, που απεικονίσει την εξέλιξη των ερευνητικών άρθρων κατά τη διάρκεια των ετών. Οι λέξεις-κλειδιά των άρθρων που δημοσιεύθηκαν την περίοδο 2003–2013 επικεντρώθηκαν στη χημική σύνθεση του ελαιολάδου και εμφανίζουν χαμηλή συχνότητα. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, υπήρξε μια αξιοσημείωτη μετατόπιση της εστίασης προς την εξερεύνηση λέξεων-κλειδιών όπως η αθηροσκλήρωση, η χοληστερόλη και οι παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου. Αυτή η πρόσφατη αλλαγή στις τάσεις των λέξεων-κλειδιών δείχνει τη συσχέτιση του ελαιολάδου με τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Ωστόσο, οι όροι με τις υψηλότερες συχνότητες ήταν η μεσογειακή δίαιτα και το ελαιόλαδο.

Περιορισμοί της μελέτης

Υπήρχαν ορισμένοι περιορισμοί σε αυτή τη μελέτη που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το εύρος και την ερμηνεία των δεδομένων. Μερικοί από αυτούς είναι οι εξής:

-Η μελέτη εξαιρεί άρθρα γραμμένα σε άλλες γλώσσες εκτός από τα αγγλικά. Αυτή η εξαίρεση θα μπορούσε να εισαγάγει μεροληψία πηγής, καθώς πολύτιμες πληροφορίες από μη αγγλικές πηγές μπορεί να είχαν παραβλεφθεί.

-Η ανάλυση επικεντρώθηκε μόνο σε συγκεκριμένες πτυχές των δεδομένων, οδηγώντας δυνητικά στην παράλειψη σημαντικών λεπτομερειών. Για τη μελέτη αυτή, επιλέξαμε αποκλειστικά ερευνητικά άρθρα.

-Ενώ η βιβλιομετρική ανάλυση προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για τα πρότυπα δημοσίευσης, τις αναφορές και τις συνεργασίες, υστερεί στην αξιολόγηση του πραγματικού περιεχομένου και της ποιότητας της έρευνας. Αυτό θα πρέπει να συμπληρωθεί με άλλες μεθόδους ανασκόπησης για μια πιο ολοκληρωμένη αξιολόγηση.

Συμπέρασμα

Τα τελευταία χρόνια, η χρήση του ελαιολάδου και των παραγώγων του στην καθημερινή ζωή έχει αναγνωριστεί, λόγω των θρεπτικών και θεραπευτικών του επιδράσεων. Πολυάριθμες μελέτες έχουν αποδείξει τις πλεονεκτικές – έναντι των άλλων λιπαρών υλών -επιδράσεις του ελαιολάδου και των μεταβολιτών του στη διαχείριση των καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Επιμέλεια της απόδοσης του άρθρου: Κωνσταντίνος Α. Δημόπουλος, Ομοτ. Καθηγητής Βιοχημείας & Χημείας Τροφίμων, Τμήμα Χημείας, Πανεπιστημίου Αθηνών, Μέλος της Επιστημονικής Εταιρείας Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας (4Ε).